Czy warto by Polska zainwestowała w obronę cywilną? 

“Nie ma dziś ważniejszej sprawy niż polskie bezpieczeństwo” 

Kosiniak-Kamysz zapowiedział zaangażowanie samorządu w obronę cywilną. „Oni (PiS – przyp. red.) narazili na szwank bezpieczeństwo Polski nie przyjmując ustawy o obronie cywilnej; dziś Polska nie ma ustawy o obronie cywilnej, przez co bezpieczeństwo Polski nie jest na takim poziomi, jakbyśmy tego chcieli”. Prezes PSL podkreślił, że zostanie wprowadzona „nowoczesna, najlepsza ustawa o obronie cywilnej, o ochronie ludności (…) Samorządowcy są tu podstawą, bez nich nie będzie dobrej ustawy w tym zakresie – strażacy ochotnicy, organizacje pozarządowe, różnego rodzaju związki i stowarzyszenia, są podstawą działalności związanej z ochroną ludności” – mówił Kosiniak-Kamysz. 

Argumentów na rzecz inwestowania w obronę cywilną jest mnóstwo. Przede wszystkim zwiększy to bezpieczeństwo narodowe. Obrona cywilna odgrywa kluczową rolę w ochronie obywateli przed różnego rodzaju zagrożeniami, zarówno naturalnymi, jak i wynikającymi z działalności człowieka.  

Lider PSL Władysław Kosiniak-Kamysz podkreślił, że „nie ma dziś ważniejszej sprawy niż polskie bezpieczeństwo (…) Niż bezpieczeństwo Europy, państw NATO, z którymi jesteśmy sojuszniczo związani i oczekujemy realizacji tych zobowiązań. Podchodzimy to tego najbardziej poważnie jak się da; będziemy współpracować ze wszystkim łącznie, czy na czele, z prezydentem RP” – mówił na konferencji w Kielcach Kosinak-Kamysz.  

Współczesne zagrożenia wymagają nowoczesnych i skutecznych systemów obronnych. Inwestycje w obronę cywilną mogą przynieść wymierne korzyści ekonomiczne. W przypadku katastrof naturalnych czy pandemii, skuteczna obrona cywilna może znacznie ograniczyć straty materialne i ludzkie, a tym samym minimalizować koszty związane z odbudową i leczeniem. 

Rozwój obrony cywilnej przyczyni się do zwiększenia świadomości społecznej na temat zagrożeń i sposobów radzenia sobie z nimi. Edukacja w tym zakresie jest niezwykle ważna, zaniedbanie tego aspektu nie pozwoli na realizację oczekiwanych założeń. Dlatego rosną oczekiwania, że polski rząd po ostatnich zapowiedziach przekuje słowa w konkretne działania.  

Zwróćmy uwagę na szwedzkie… 

Jeśli chcemy mówić na poważnie o obronie cywilnej, to warto sięgnąć po dobre i sprawdzone wzorce. Według mnie dobrymi punktami odniesienia w kwestii funkcjonowania obrony cywilnej są Szwecja i Finlandia. Obrona cywilna w Szwecji jest oparta na przygotowaniach społeczeństwa do kryzysu i ma na celu ochronę ludności, zabezpieczenie najważniejszych funkcji społecznych i wsparcie zdolności sił zbrojnych do reagowania na atak militarny. W czasie zimnej wojny Szwecja zbudowała sieć schronów przeciwatomowych na tyle dużą, że może pomieścić prawie całą populację kraju.  

„Obowiązkiem każdego organu publicznego na terytorium okupowanym pozostaje działanie wspierające wysiłek obronny, ruch oporu oraz ochronę ludności cywilnej i interesów Szwecji w ogóle. W żadnym przypadku organ publiczny nie może wydać przepisów, które – w sposób naruszający prawa człowieka – nakładają na obywatela Królestwa obowiązek udzielania pomocy władzom z naruszeniem prawa międzynarodowego” czytamy we fragmencie § 10 z 13 rozdziału „wojna lub zagrożenia wojenne” szwedzkiej konstytucji. 

W ostatnich latach Szwecja zdecydowała się na modernizację swojego systemu obrony cywilnej. W 2018 roku rząd Szwecji wydał broszurę pt. „Jeśli kryzys lub wojna nadejdzie”, która została rozesłana do wszystkich gospodarstw domowych w kraju. Broszura zawierała praktyczne porady na temat tego, jak przetrwać kryzys lub wojnę, pokazując, jak poważnie Szwecja traktuje obronę cywilną. Po pięciu latach szwedzki rząd znowu roześle obywatelom broszury. 13 lutego szwedzkie władze przedstawiły 78 działań mających wzmocnić obronę cywilną kraju. Wśród nich można wymienić m.in. wzmocnienie planowania Obrony Totalnej (mówimy tutaj o obronie wojskowej i cywilnej), modernizacja schronów oraz wzrost dotacji dla gmin odpowiedzialnych za lokalne sztaby kryzysowe. Wniosek z tego jest jeden – wszyscy mieszkańcy Szwecji są częścią obrony cywilnej kraju. Szwecja zwiększa zdolności obronne, przygotowując się na potencjalny atak zbrojny. Trwają również prace nad planem utrzymania systemu energetycznego oraz wzmocnienia telekomunikacji podczas kryzysu. 

… i fińskie doświadczenie 

Za obronę cywilną w Finlandii jest odpowiedzialne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych na mocy Ustawy o Obronie Cywilnej z 1958 roku. Jest ona nakierowana na ochronę osób i mienia zarówno w czasie wojny, jak i w czasie pokoju. Fińska obrona cywilna jest integralną częścią systemu bezpieczeństwa kraju. Obejmuje szereg działań i procedur mających na celu ochronę ludności oraz infrastruktury kraju w przypadku różnego rodzaju zagrożeń, zarówno naturalnych, jak i wynikających z działalności człowieka. Na marginesie dodam, że w Finlandii obowiązuje powszechny obowiązek służby wojskowej, który dotyczy mężczyzn w wieku 18-60 lat. Kobiety mogą dobrowolnie zgłosić się do służby. 

„Państwo zajmuje się ogólnym planowaniem i organizacją ochrony ludności, pracą doradczą i edukacyjną, szkoleniem kadry kierowniczej ochrony ludności i innego personelu specjalnego, a także innymi środkami ochrony ludności, które mają znaczenie bardziej ogólne niż lokalne i które według innych zgodnie z poniższymi postanowieniami, nie są zobowiązani do opieki. Gmina dba o zapewnienie niezbędnych środków ochrony ludności swoim mieszkańcom na terenie gminy. Korporacje i osoby fizyczne mają obowiązek dbać o ochronę swoich pracowników i ich mienia w miejscu pracy” – brzmi §4 Ustawy o Obronie Cywilnej z 1958 roku. 

System schronów w Finlandii jest jednym z najbardziej kompleksowych na świecie, zdolnym pomieścić prawie całą populację miejską kraju. W Helsinkach znajduje się ponad 300 publicznych schronów, które mogą pomieścić ponad 700 000 osób. Wszystkie nowe budynki w Finlandii muszą mieć wbudowane schrony, jeśli są wystarczająco duże.  

„W Finlandii obrona cywilna rozciąga się na całe społeczeństwo. Wypracowaliśmy całościowy model i wiemy, jak to robić; jesteśmy gotowi na współpracę z Polską w tym zakresie” – powiedział premier Finlandii Petteri Orpo po spotkaniu z premierem Donaldem Tuskiem. 

W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby wniosków o przejście z rezerwy wojskowej do zadań obrony cywilnej. W 2023 roku wniosków było ponad 1600, a w 2022 roku – ponad 3800. Dotychczasowa długoterminowa średnia to poziom kilkuset podań miesięcznie (ok. 300-400). Jak fińska obrona cywilna wygląda od środka? Skupmy się na kursach przygotowawczych, które obowiązują obywateli Finlandii. Na kursach z zakresu obrony cywilnej przekazywana jest wiedza m.in. z zakresu pierwszej pomocy, gaszenia pożarów, czy przetrwania sytuacji kryzysowych, np. związanych z długimi przerwami w dostawach prądu, czy też przeciwdziałanie skutkom wycieków substancji ropopochodnych. Zajęcia obejmują też np. wykłady z zakresu konfliktów zbrojnych czy ruchów pacyfistycznych. Szkolenia trwają obecnie około pięciu dni. Fińska obrona cywilna jest ciągle rozwijana i dostosowywana do zmieniających się warunków i zagrożeń. W 2021 roku fińskie Ministerstwo Obrony opublikowało nową rządową strategię obronną, której horyzontem czasowym jest rok 2030. Dokument zawiera analizę środowiska bezpieczeństwa kraju, plan rozwoju sił zbrojnych i wskazuje główne kierunki międzynarodowej współpracy wojskowej. 

Obrona cywilna w Finlandii i Szwecji, mimo swojej skuteczności, ma także pewne wady. W Finlandii jak obserwuje się wzrost liczby wniosków o przejście z rezerwy wojskowej do zadań obrony cywilnej, co może oznaczać, że nie wszyscy obywatele są gotowi do pełnienia służby wojskowej. Następna wada to kwestia szkoleń z zakresu obrony cywilnej, ponieważ trwają obecnie około pięciu dni, podczas których trudno jest przekazać wszystkie niezbędne umiejętności i wiedzę potrzebną do skutecznego działania w sytuacjach kryzysowych. Szwecja natomiast boryka się z wyzwaniami związanymi z postępującą cyfryzacją życia codziennego. Przerwa w dostawie prądu może przecież spowodować paraliż życia społecznego. Nadmieńmy również brak konkretnych przepisów dotyczących obrony cywilnej, co utrudnia planowanie i koordynację działań w sytuacjach kryzysowych.